Wilamowice
Zostały założone około 1250 r. przez osadników z Fryzji i Flandrii, którzy przez wieki stworzyli wyizolowaną kulturowo społeczność, odrębną również językowo. Do 1945 r. w powszechnym użyciu był język wilamowski (wymysiöeryś) ? archaiczny język, którym dziś mówi około 70 osób. Społeczność wilamowska używa również własnego stroju wilamowickiego, zawierającego elementy szkockiej kraty, motywy tureckie oraz kwiatowe, tkaniny wykonane starą metodą klockową.
Pierwsza wzmianka o Wilamowicach zawarta jest w spisach świętopietrza z 1325 r. Parafia powstała około 1300 r. W latach 1550?1626 Wilamowice były ośrodkiem kalwinizmu. Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Wilamowice zostały włączone do zaboru austriackiego. W 1808 r. społeczność wilamowska wykupiła się z poddaństwa, a w 1818 r. Wilamowice uzyskały również prawa miejskie od cesarza Austrii Franciszka II. W 1860 r. w Wilamowicach urodził się najznamienitszy wilamowianin, Józef Bilczewski, obecnie święty. W 1908 r. arcybiskup Józef Bilczewski sprowadził do swojej rodzinnej miejscowości Siostry Służebniczki N.M.P, które na jego życzenie założyły ochronkę dla małych dzieci. Podczas I wojny światowej 8 ochotników z Wilamowic wstąpiło do Legionów,. W listopadzie 1918 r. Wilamowice zostały włączone do odrodzonej Rzeczpospolitej, jako część województwa krakowskiego. W 1923 r. umarł Arcybiskup Józef Bilczewski. Język i odrębność kulturowa sprawiły, że w okresie II wojny światowej Niemcy uznali Wilamowice za enklawę niemieckości. Już w 1940 r. wywieźli do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu nauczycieli i księży, a część młodzieży na roboty. Większość mieszkańców została przymusowo wpisana na niemiecką listę narodowościową, wielu znalazło się w szeregach Wehrmachtu. Od 1941 r. obowiązywał w Wilamowicach zakaz używania języka polskiego i przymus uczęszczania na kursy języka niemieckiego. W 1942 r. Niemcy usunęli figurę św. Józefa z rynku, zakazali pochówku Polaków na miejscowym cmentarzu. Dnia 29 stycznia 1945 r. do Wilamowic wkroczyła Armia Czerwona. Na Ural wywieziono 62 osoby, w tym 2 kobiety. Nastąpiły pierwsze wysiedlenia i wywóz mieszkańców do obozów w Jaworznie, Oświęcimiu. Rozpoczęła się konfiskata mienia. Nikt z Wilamowic nie wyjechał do Niemiec. Wilamowianie mają swój udział w walkach wyzwoleńczych: walczyli w kampanii wrześniowej i na wszystkich frontach II wojny, działali w konspiracji, byli więzieni w obozach koncentracyjnych i łagrach. Liczna grupa nigdy nie powróciła z zawieruchy wojennej. Już w 1946 r. rozpoczęła się rehabilitacja wysiedleńców, a w 1956 r. częściowo zwrócono im ziemię. Po II wojnie światowej władze komunistyczne próbowały zatrzeć ślady odrębności kulturowej wilamowian. Wprowadziły już w 1945 r. zakaz używania języka wilamowskiego, który został zniesiony w 1956 r. Mimo odrębności, wilamowianie ciążyli zawsze ku kulturze polskiej. Swojego języka używali powszechnie w domu, natomiast w szkole i kościele posługiwali się językiem polskim. O tym silnym związku z polskością może świadczyć m.in. fakt kierowania się na studia na Uniwersytet Jagielloński również w okresie zaborów. Na przełomie wieków na UJ kształciło się prawie 30 przedstawicieli społeczności wilamowickiej. Jest rzeczą charakterystyczną, że w rodowodach (kartach wpisowych) studenckich konsekwentnie w odpowiednich rubrykach określali swoją narodowość jako polską i język ? polski, wyznanie zaś jako rzymsko-katolickie.
Parafia Przenajświętszej Trójcy w Wilamowicach. Sanktuarium Świętego Józefa Bilczewskiego.
Pierwsza wzmianka o parafii w Wilamowicach zawarta jest w spisach świętopietrza z 1325 r. Parafia jednak powstała wcześniej, prawdopodobnie około 1300 r. W latach 1550?1626 miejscowa świątynia była w rękach wyznawców kalwinizmu. W ciągu swojej historii parafianie wilamowscy zbudowali co najmniej cztery kościoły, z których trzy spłonęły. W wyniku pożaru w 1646 uległ zniszczeniu kościół parafialny, który odbudowano w 1661 r. Ponowny pożar kościoła w 1692, kolejna odbudowa w 1704 r. W 1923 roku rozpoczęła się budowa nowego murowanego kościoła, którego powstanie jeszcze przed 1914 r. aktywnie wspierał arcybiskup lwowski Józef Bilczewski, wilamowianin z pochodzenia. Nowa świątynia jest w stylu neogotyckim, wzorowana na katedrze św. Stefana w Wiedniu. W 1957 pożar zniszczył drewniany kościół parafialny. W tym czasie trwały prace nad ukończeniem nowej murowanej świątyni, którą konsekrowano w 1960 r. Kościół został ukończony w latach 1980?1984, kiedy wybudowano wieżę główną i pięć wieżyczek bocznych. Wysokość wieży, łącznie z krzyżem umieszczonym na wierzchołku wynosi 72 m. Kościół posiada piękny wystrój m.in. wspaniały drewniany ołtarz przedstawiający Ostatnią Wieczerzę, wykonany przez wilamowickiego artystę ludowego Kazimierza Danka. W 2001 r. we Lwowie papież Jan Paweł II beatyfikował arcybiskupa Józefa Bilczewskiego. Liczna grupa mieszkańców wyjechała na tę uroczystość. Rok później, w 2002 r., na rynku w Wilamowicach uroczyście obchodzono pierwszą rocznicę beatyfikacji arcybiskupa Józefa Bilczewskiego z udziałem Episkopatu Polski z Prymasem Józefem Glempem. W uroczystościach wziął udział arcybiskup metropolita lwowski Marian Jaworski. Papież Benedykt XVI kanonizował Józefa Bilczewskiego w Rzymie w 2005 r. Na uroczystości wyjechało ponad 500 wilamowian.